Sociale professionals botsen regelmatig op uitdagende situaties. Overeind blijven als individu en team is een grote uitdaging.
“Werken rond veerkracht kan een belangrijke motor zijn en zelfs een team doen groeien”, zo stellen teamcoaches Anton Stellamans, Chris Aertsen en Lily Deforce van Ilfaro.
Eerst geloven, dan zien
Veerkracht is het vermogen om mee te deinen op de golven van verandering, om tegenslagen te overwinnen en aan te grijpen als kansen om te groeien.
Als we geloven dat we van nature veerkrachtig zijn, dan blijven we niet op de grond liggen bij een tegenslag. Dan veren we op, kijken we naar de kansen die zich aandienen en gaan we aan de slag.
‘Veerkracht is het vermogen om tegenslagen te overwinnen.’
Ons geloof in onze eigen veerkracht en die van anderen vergroot de kans om crisisbestendig te blijven, om bij te leren en te groeien. Ook in zowel lastige als fascinerende tijden. Veerkrachtige antwoorden allereerst opmerken en vervolgens versterken, is een belangrijke motor om ons in beweging te houden. ‘Alles wat aandacht krijgt groeit.’
Veerkrachtige mensen
Veel mensen zijn van nature veerkrachtig. Wanneer een groep mensen geconfronteerd wordt met een zware tegenslag, raakt slechts een derde van hen verstrikt in de touwen. Twee derde veert terug op en slaagt erin om opnieuw een zinvol en gelukkig leven te leiden (Zolli, A. and Healy, A. M. (2012), Resilience: Why things bounce back, London, Headline Publishing Group).
Die vaststelling leert ons veel. Mensen met deze mentale souplesse aanvaarden snel wat niet te veranderen is. Ze zijn alert en kijken naar de toekomst. Ze slagen erin om een crisis betekenisvol te maken en zich te richten op wat op dat moment belangrijk is. Veerkrachtige mensen doen dit niet in hun eentje maar in verbinding met anderen. We zijn een sociale soort en hebben elkaar nodig om verder te komen. Ook zien ze hulpbronnen en wenden die aan. Stap na stap blijven ze bewegen in een gewenste richting.
Verlies en humor
Het coronavirus was minuscuul maar superbesmettelijk. Sinds de pandemie en andere crisissen zagen we veel fenomenen ‘viraal’ gaan. Er is uitsluiting, verlies en verdriet, maar ook solidariteit, creativiteit en humor. Die dubbele reacties zijn belangrijk.
Als we praten over alles wat ons op dit moment bang maakt, dan creëren we een donkere realiteit. Dan voeden we angst. Angst brengt ons in een vlucht- of vechtmodus. Angst blokkeert ons vermogen om creatief te denken en handelen.
Maar ook een andere reactie is mogelijk: het positieve waarnemen, ons erdoor laten voeden. Dat zijn belangrijke stappen in de opbouw en verspreiding van veerkracht. Veerkracht flakkert vooral op in tijden van crisis en verandering.
Stig Broeckx
Veerkracht is geen luchtfietserij, maar verlegt concrete grenzen. Een krachtig bewijs daarvan leverde Stig Broeckx, de jonge wielrenner die in 2016 zwaar ten val kwam en na zes maanden coma terug opveerde. Hij kan vandaag opnieuw stappen, spreken en fietsen.
‘Veerkracht is geen luchtfietserij. Een krachtig bewijs daarvan leverde wielrenner Stig Broeckx.’
Zijn veerkracht, ijzeren wil en volharding maken hem tot een echte case study in medische middens. Wat daarbij opvalt, is dat hij nooit vervalt in slachtofferschap. Als regisseur van zijn eigen leven, richt hij zich op wat nog wel kan. Op vooruitgang. Dat geeft hem de energie om heel veel kleine stappen voorwaarts te zetten.
Droomscenario
Vanuit deze inzichten gaan wij als coaches aan de slag met teams (Baeijaert, L. en Stellamans, A. (2009), Vergroot de veerkracht in jezelf en je team, Leuven, Lannoo Campus). Samen fantaseren we over het best mogelijke scenario voor een organisatie. Of dit ook realiteit wordt, weten we niet.
Ook Stig Broeckx wist niet of hij ooit nog zou fietsen, toen hij uit zijn coma ontwaakte. Maar hij droomde er wel van. Zo’n droomscenario is duizend keer krachtiger dan een doemscenario. Hoop en creativiteit zijn sterker dan een crisis.
Teams besmetten met veerkracht
Daarom vertrekken wij vanuit gesprekken die hoop geven. We richten de aandacht op wat nog wel werkt en we bouwen samen aan een aantrekkelijk toekomstperspectief. Het is belangrijk om in moeilijke tijden vooral te praten over alles wat ons recht houdt en over wat we waarderen.
‘We richten de aandacht op wat nog wel werkt.’
We kiezen daarbij voor oplossingsgerichte vragen eerder dan voor goedbedoelde adviezen of richtlijnen. Waar zijn we goed in? Wat leren we over onszelf? Hoe kunnen we nu betekenisvol zijn? Welke positieve eigenschappen en talenten hebben we nu ingezet? Waarin hebben we onszelf overtroffen de laatste tijd? Wat is op dit moment wenselijk? Wat kan er nu allemaal wel?
Die communicatie versterkt constructieve energie. Een teamlid vertelt hoe hij zich doorheen moeilijke werkomstandigheden in het woonzorgcentrum worstelde. Hij bleef zich richten op wat hem vooruit kan helpen. Zo’n getuigenis van veerkracht werkt besmettelijk voor collega’s.
Het ABCD van veerkracht
Toegegeven: dat is allemaal gemakkelijker gezegd dan gedaan. Als teamcoaches tonen we een landkaart. Teams moeten vervolgens zelf op stap gaan. Om daarbij de juiste richting aan te houden, ontwikkelden we een eigen kompas. We vatten het samen in het ABCD van veerkracht: Aanvaarding, Betekenis geven, Connectie en Doen.
Realiteit aanvaarden
Een pandemie die de hele wereld lamlegt. De economie die sterk vertraagt. Een tekort aan personeel. Veerkrachtig zijn betekent: die realiteit aanvaarden en in de ogen kijken. En, als de tijd rijp is, misschien omarmen. Een crisis brengt immers nieuwe kansen.
‘Een crisis brengt nieuwe kansen.’
In crisis zorgen we ervoor dat onze energie vooral vloeit naar wat nu nuttig is. Dat houdt ook in dat we elkaar de tijd geven om wat zich aandient, te verwerken.
In coronatijden bijvoorbeeld gaven de quarantaine en het stilvallen van het economisch en maatschappelijk leven, ons veel mogelijkheden om vertraging, verstilling en herbezinning toe te laten. Wat een uitgelezen kans om er werkelijk te zijn voor elkaar, om contact te houden, om te luisteren naar hoe het met iedereen gaat.
Doen we aan teamcoaching, dan vertrekken we bij aanvaarding vanuit de volgende veerkrachtvragen: Wat hebben we vandaag te accepteren? Wat is de realiteit waar we ‘ja’ tegen zeggen? Wat is er wel nog allemaal mogelijk? Wat heeft ieder van ons nodig om deze tijd op de beste manier door te brengen? Wat is het beste dat we nu kunnen doen onder de gegeven omstandigheden? Waar zijn we ondanks alles toch dankbaar voor?
Betekenis zoeken en geven
De zoektocht naar betekenis is wat ons mens maakt. Gaan we op dezelfde manier verder? Klopt het nog wat we doen? Hoe zorgen we ervoor dat we zinvol bezig blijven?
We willen graag dat ons werk ertoe doet en we voor andere mensen het verschil maken. Veerkrachtige teams slagen erin om tegenslagen, frustraties en alles wat moeilijk is te hertalen naar sterke veranderwensen en nieuwe doelen.
Gaat het over de zoektocht naar betekenis, dan stellen we tijdens onze teamcoaching de volgende veerkrachtvragen: Waar gaan we op dit moment op inzetten? Wat is nu belangrijk? Hoe kunnen we nu het meest betekenisvol zijn voor elkaar, voor cliënten, voor de maatschappij? Welke nieuwe opportuniteiten dienen zich al aan? Wat willen we na de crisis vasthouden en versterken?
Vanuit de insteek dat een crisis ook een kans is om nieuwe betekenis te geven aan je werk, contacteerde EVA vzw, een grote ledenorganisatie, tijdens de lockdown haar leden met een krachtige vraag: ‘Hoe kunnen we jullie in tijden van corona zo zinvol mogelijk ondersteunen?’ De feedback van die honderden leden is een krachtige en unieke richtingaanwijzer om de strategie bij te sturen. De input was een aanleiding om nieuwe acties te organiseren waarvan de zin voor het ganse team duidelijk was.
We zijn sociale wezens
Hoe we ons voelen, wat we doen in het leven, hoe we ons gedragen en hoe we eruitzien: het hangt allemaal af van de anderen waarmee we verbonden zijn. De invloed die we op elkaar hebben, is een kans en een bedreiging.
Inzetten op veerkracht, dat is investeren in verbondenheid met mensen, dat is goed zorgen voor elkaar. Een team is zo sterk als de zwakste schakel.
‘Inzetten op veerkracht, is investeren in verbondenheid.’
Zo waren we getuige van een tienkoppig team dat in coronatijden elke ochtend twintig minuten uittrekt om samen de dag op te starten. Via een online-applicatie stelden collega’s elkaar vragen: Wat ga jij vandaag aandacht geven? Wat heb je nu nodig en van wie om goed te kunnen functioneren? Zo bleven ze goed samenwerken, in verbinding met elkaar.
Warme aandacht geven
Het is belangrijk om goed te verbinden met onszelf, met de anderen en de brede samenleving. Dat gaat over voelen wat er nu speelt, wat we nodig hebben, wat ons lichaam vraagt. Mildheid en warme aandacht voor onszelf en voor onze collega’s zijn geen overbodige luxe.
‘Stel je ook de vraag: Wie heeft het op dit moment moeilijk?’
Stel je ook de vraag: “Wie heeft het op dit moment moeilijk?” Kunnen we ook vanuit onze professionele positie een warme boodschap brengen of een hand uitreiken naar een cliënt, collega of buur? Voeling houden met de samenleving helpt ons om onze eigen rol in perspectief te blijven zien. Om de draagkracht van het sociale en professionele weefsel waar we deel van uitmaken te versterken.
Sterktes onderzoeken
Ten slotte kunnen we ons ook verbinden met onze talenten.
Bij tegenslag en crisis komen vaak bijzondere talenten boven die voorheen onzichtbaar sluimerden. Mensen switchen bijvoorbeeld naar online-ondersteuning en blijken daar verrassend snel mee overweg te kunnen. Anderen ontpoppen zich als goede luisteraars, teamspelers of creatieve denkers. Als we bij elkaar nieuwe talenten opmerken, waarderen en stimuleren dan wordt het veerkrachtvirus extra besmettelijk.
Gaat het over verbinding dan vertrekken we bij onze teamcoaching van deze veerkrachtvragen: Hoe zorgen we nu goed voor onszelf? Welke talenten worden zichtbaar? Hoe kunnen we elkaar maximaal ondersteunen en vooruithelpen? Hoe zien we anderen bijdragen en hoe laten we hen weten dat we hun bijdrage waarderen?
Blijf varen
Veerkracht is ook verbonden met vastberadenheid, daadkracht.
Het helpt als we beseffen dat we de kapitein van ons schip kunnen blijven, dat we kunnen kiezen om voort te bewegen in de richting van onze meest optimale en haalbare bestemming. Misschien lopen we wat averij op, maar we blijven varen richting onze bestemming.
Volgende doe-gerichte veerkrachtvragen kunnen helpen: Hoe willen we ons profileren in deze bijzonderen tijden, zodat we er echt toe doen? Wat gaan we blijven doen? Waar gaan we mee stoppen? Welk verschil zal dat maken? Voor onszelf, cliënten en de samenleving? Welke stappen kunnen we nu al zetten? Welke vaardigheden kunnen we beter ontwikkelen?
Of we onze bestemming bereiken, hangt sterk af van het klimaat dat we met z’n allen scheppen. Waarderend luisteren, nieuwsgierig zijn, elkaar uitnodigen en uitdagen, elkaar om advies vragen zijn goede praktijken om teams in beweging te houden. Ook, meer dan ooit, in tijden van crisis.
Ontdek hier meer over Ilfaro en hun oplossingsgerichte aanpak
