Wringt het wel eens in een team? Is de manier waarop ze met elkaar of met anderen omgaan niet altijd helpend? Wil je graag dat ze hieruit zelf een uitweg kunnen vinden? Haal dan eens een driehoek boven: de dramadriehoek.
Dit model van Karpman, gebaseerd op de transactionele analyse, wil iets vertellen over de dynamieken of patronen waarin we vaak ongewild terechtkomen in interactie. Het heet dramadriehoek omdat deze dynamieken vaststaande rollen kennen en veelal op eenzelfde manier verlopen. Ze leiden doorgaans tot onbegrip, frustratie, stagnering… kortom drama.
De dramadriehoek: er zijn drie rollen
De redder geeft graag (en soms ongevraagd) hulp, ziet gemakkelijk situaties waarin zij ‘nodig’ is om het beter te maken, neemt mensen verantwoordelijkheid uit handen: ‘ik zal het wel even doen.’ Heeft een slachtoffer nodig om te kunnen redden.
Het slachtoffer stelt zich lijdend en hulpeloos of machteloos op en neemt weinig verantwoordelijkheid voor de situatie waarin hij zich bevindt: ‘Dit overkomt me.’ Doet hij dat zielig genoeg dan voelt de Redder zich aangesproken. Roept hij irritatie op, dan wordt de Aanklager uitgedaagd.
De aanklager heeft kritiek op zaken, weet het beter, gaat zich (onbewust) boven de ander stellen en hem aanvallen, vaak om haar eigen kwetsbaarheid te verbergen. Jij moet eens wat beter nadenken voor je iets doet!
Dit zijn voor alle duidelijkheid geen typeringen van een persoon. Je kan heel snel wisselen van rol en dat doe je meestal ook meerdere keren per dag. Al hebben veel mensen wel een ‘lievelingsrol’. De redder wordt aanklager als de hulp niet met beide handen wordt aangenomen: ‘Allez zeg, ik wilde alleen maar helpen!’. Als een slachtoffer zich niet geholpen voelt, zal die vaak ook in de aanklagersrol gaan zitten: ‘ik dacht dat je me zou helpen, maar wat schiet ik hier nu mee op?’
Veel leidinggevenden hebben als favoriete rol de reddersrol, en schuiven van daaruit naar aanklager als hun hulp niet het gewenste effect heeft. De kunst is om te zien hoe subtiel deze rollen zich in je leven en werk uiten. Als je heel eerlijk naar jezelf kijkt, zal je merken dat je elke dag vele malen in de dramadriehoek zit. Soms ligt het gewoon in de intonatie waarmee je iets zegt: ‘weeral te laat?’
Waarom en wanneer gebeurt dit?
Alles vertrekt bij een diep gevoel over onszelf dat we op één of andere manier ‘niet OK’ zijn. In plaats van te zeggen wat ons dwars zit of wat we nodig hebben, stappen we – uit zelfbescherming – eerder in de dramadriehoek. We doen het allemaal en het gebeurt overal: op het werk, thuis, aan de kassa van het zwembad. Maar we doen er onszelf (en anderen) onrecht mee:
- In de slachtofferrol misken je je eigen veerkracht en oplossingsmogelijkheden.
- Als redder denk je dat je moet redden om belangrijk genoeg te zijn, om het goed te doen. Maar door ongevraagd hulp te bieden houd je het slachtoffer afhankelijk en geef je haar de impliciete boodschap dat ze niet in staat is het zelf op te lossen.
- De aanklager denkt zich goed te voelen door de anderen/de hulp af te wijzen en zo onafhankelijk mogelijk over te komen.
Waarom ermee stoppen?
De rollen zorgen er voor dat je onvoldoende effectief bent en dat interacties niet tot bevredigende oplossingen leiden. Zo richt je ‘schade’ aan anderen of aan jezelf aan en iedereen blijft achter met een rotgevoel. Bovendien kost de dramadriehoek veel energie en bestaat hij uit ongelijke rollen (de een voelt zich meer of minder dan de ander). Er zijn ook altijd verborgen boodschappen en niemand neemt echt verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag. Vermoeiend dus… Is dat wat je wilt?
Hoe kunnen we eruit komen?
Er is een alternatief: de winnaarsdriehoek.
Stap één is natuurlijk beseffen dat je betrokken bent geraakt in een interactie in de dramadriehoek. En daarin mild zijn naar jezelf toe maar vastbesloten om niet op deze manier verder te gaan! Daarna kan je, afhankelijk van waar je je op dat moment bevindt in de driehoek, je eigen houding bijsturen:
- van Slachtoffer schuif je naar Schepper : neem verantwoordelijkheid op voor je eigen gedachten, gevoelens en behoeften. Durf je kwetsbaar op te stellen en zelf actief te zoeken naar oplossingen voor problemen. Je kan gericht hulp vragen.
- de Redder schuift op naar Coach: wees positief helpend, maar neem geen verantwoordelijkheid over en doe niets meer of minder dan afgesproken.
- de Aanklager kan Uitdager worden: iemand die positieve feedback geeft en duidelijk is over de eigen grenzen.
Dit is een gastbijdrage van Lisa Coppin van Groeiinzicht, één van de experten in ons expertennetwerk.