Diversiteit aan de trapeze

Via circus zetten we mensen in beweging en op die manier ook onze buurt, onze stad en een klein beetje onze wereld”, legt coördinator Matthias Vermael uit. Hij vertelt hoe de Circusplaneet probeert om zo veel mogelijk diversiteit in de organisatie te krijgen.

Het verhaal van Circusplaneet begint eind de jaren negentig in Gent. “We zijn ontstaan als stageproject bij Freetime, maar ondertussen zijn we een zelfstandige vzw”, vertelt Matthias. “Cultuureducatie via circus als kunstvorm, dat is wat we hier doen.” Van een kleine club zijn ze gegroeid tot een flink uit de kluiten gewassen organisatie met ongeveer 900 leden. In 2015 kochten ze een kerk in een volkswijk in Gent die ze omtoverden tot circuskerk.

Freaks en marginalen

Bij Circusplaneet zit diversiteit in het DNA. Ze hebben er zelfs een hashtag voor. “Ons beleidsplan bestaat uit drie strategische doelstellingen: #circuseverydamnday, #sustainability en #community”, zegt Matthias. “Die eerste wil zeggen dat iedereen die dat wil, moet kunnen circussen. De tweede helpt ons eraan herinneren dat we duurzaam willen werken. De derde slaat op een gemeenschapsvormend werk. Diversiteit is ons uitgangspunt.”

Matthias gebruikt niet graag de term doelgroep. “We noemen onszelf geen sociaal, maar een community circus dat bestaat uit buurtbewoners, artiesten van over heel de wereld, mensen uit alle lagen van de bevolking en met verschillende achtergronden en ideeën”, zegt hij. En dat lijkt aan te slaan. De vzw bereikt een meer divers publiek dan traditioneel jeugdwerk of sportclubs. “Dat is vaak voor een select clubje. Je moet het sportmateriaal en het uniform al kunnen betalen. Het circus is er voor iedereen.” Artiest Hans Vanwynsberghe meent te weten hoe dat komt. “Circus is ontstaan uit freaks en marginalen. Niet verwonderlijk dat circuspedagogie goed werkt in de marges. Het verheft anders-zijn tot een kunst.”

Tot zover de theorie. Maar hoe werkt dat in de praktijk? “Ik heb gemerkt dat zoeken naar een goede medewerker vaak een kwestie van maatwerk”, stelt Matthias. “Het begint bij de vacature. Met het systeem ‘stuur je cv op’ vallen sommigen er al van tussen. Wat als je geen email hebt? Ook de taal die je gebruikt, kan het verschil maken. Er bestaan wel enkele handige tools. Zo heb ik geprobeerd om onze laatste vacature voor communicatiemedewerker af te stemmen op de ‘Checklist voor een Leesbare Vacature’ van Verso.” Hij vergelijkt het met headhunting, ook al vindt hij dat een vreselijk woord. “Ik geloof in kansen geven. Je kijkt wat de organisatie nodig heeft en gaat daarnaar op zoek.

In het geval van de Circusplaneet komen we vaak uit bij personen die eerder al een engagement opnamen. De helft van alle medewerkers zijn hier ooit als jongere binnengekomen. Op die manier geef je de job inderdaad niet aan vijf anderen, maar tegelijk bied je mogelijkheden aan mensen die je via de gebruikelijke, meer transparante procedure niet zou bereiken.” Dat ruikt naar positieve discriminatie, maar dat is volgens Matthias niet aan de orde. “We zijn bijlange nog niet zo ver dat we die discussie kunnen voeren. Het bestaat, maar voor mij het dat geen valkuil. Discriminatie in de omgekeerde richting is nog altijd veel groter.”

Allegaartje van statuten

De medewerkers van het Gentse circusatelier vormen een bont allegaartje van statuten: in vaste loondienst, freelance, vrijwilligersstatuut… Maakt dat de administratie niet enorm complex? “Het is vaak goochelen met statuten, maar het is voor ons de enige manier om tot een diverse ploeg te komen. Onze klusjesman woont om de hoek. Hij heeft een vaste job, maar dankzij het statuut van verenigingswerk kan hij enkele uren per week bijspringen. Langdurig werklozen kunnen als vrijwilliger werken, maar ze moeten de toestemming hebben van de RVA. Eén van onze lesgever is een vluchteling. We leerden hen kennen tijdens Planeet Gent, een dag waarop de stad Gent OKAN-klassen uitnodigt om kennis te maken met het vrijetijdsaanbod. Hij droeg een T-shirt van een circusschool uit het Midden-Oosten, en toen bleek dat hij daar is opgeleid als circuslesgever. Soms helpt het toeval een handje.”

De locatie van de organisatie is volgens de coördinator van de Circusplaneet ook essentieel voor meer diversiteit. “We hebben onlangs onze Circuskerk officieel geopend. Die staat midden in de wijk Malem/Brugse poort. Dat is een bewuste keuze.” Malem/Brugse poort is een bruisende buurt waar meer dan honderd nationaliteiten dicht op elkaar leven. De armoede en werkloosheid liggen een stuk hoger dan het Belgische gemiddelde. “We brengen het circus naar het hart van de wijk, een beetje zoals wijkgezondheidscentra ook doen. Ook zij bereiken een bepaald publiek dat zijn weg naar het ziekenhuis niet vindt.” Wij coördinatoren zijn ook in Nieuw Gent en aan de Watersportbaan actief.

"Onze samenleving is divers, dus moeten wij dat ook zijn. Des te meer omdat je in onze sector financiële middelen krijgt van de maatschappij. Doe je dat niet, dan ben je binnenkort niet meer relevant."

Diverse samenleving = diverse organisatie

Op de vraag waarom de vzw al die moeite doet, heeft Matthias een zeer duidelijk antwoord. “Het is onze overtuiging dat we een spiegel van de samenleving moeten zijn. En die is divers, dus moeten wij dat ook zijn. Des te meer omdat je in onze sector financiële middelen krijgt van de maatschappij. Doe je dat niet, dan ben je binnenkort niet meer relevant. Dan moet je niet verwachten om nog centen te krijgen van de overheid.” En dan heeft Matthias het niet zozeer over percentages en cijfers. “Voor subsidies moet je altijd streepjes trekken en koppen tellen, en dat vind ik aartsmoeilijk. Hoeveel kinderen bereik je uit een maatschappelijk kwetsbare achtergrond? Tja, wij vragen dat niet aan de kinderen, anders geven we ze al op voorhand een stempel. Het is noodzakelijk om subsidies te krijgen, terwijl wij er net van uitgaan dat het niet uitmaakt wat je achtergrond of huidskleur is. Dat is zeer contradictorisch.”

De coördinator is best trots op wat de Circusplaneet al heeft bereikt. “Het zit hem soms in kleine dingen: een jonge gast die slaagt voor een ingangsexamen aan een hogeschool, onze festivalkok die de hapjes van onze Tunesische buurvrouw ontvangt en mee in het buffet zet, de jongen met autisme die het publiek van de Vooruit omver blaast met zijn diabolo’s… En onze Circuskerk is eindelijk open. Daar zijn we ook heel blij mee. Als je hier bent, dan zie je de diversiteit. Niet in cijfers of in statistieken, maar ze is er. En dat is het belangrijkste.”

Tips van Matthias

• Zoek naar een medewerker op maat van de organisatie, altijd met diversiteit in het achterhoofd.
• Denk goed na hoe je een vacature zal opstellen. De 'Checklist voor een Leesbare Vacature’ van Verso kan daarbij helpen.
• Verschillende statuten gebruiken is geen doel op zich, maar kan een manier zijn om meer diversiteit te creëren.
• Creëer geen kliekje van gelijkgezinden, maar durf iemand te engageren waarvan je weet dat je een langere weg zal moeten afleggen.
• Aanvaard de verschillen en de discussies die daarmee gepaard gaan. Praat met elkaar, ook al heb je na drie jaar nog geen duidelijke oplossing.
• Wees niet ongeduldig: een diverse organisatie word je niet in een dag.
• Wees je bewust van je privileges en doe aan zelfreflectie als organisatie. De website www.goedbestuur.be van Verso heeft ons geholpen om onze organisatie te evalueren.

Ook aan de slag met diversiteit in je organisatie? Ontdek het aanbod van Hands-on Inclusion