Op vlak van innovatie spelen Vlaamse ondernemingen mee aan de Europese top, maar we mogen niet op onze lauweren rusten. Veel ondernemingen lopen nog niet warm voor innovatie en ook qua innovatiestrategie kan er nog bijgestuurd worden. Dat is de boodschap van het onderzoeksrapport Voorbij de hype: het innovatieproces in ondernemingen en organisaties van Fatima Yassir. In de social profit liggen er nog veel kansen om duurzamer te innoveren, benadrukt Elke Vandenbussche, manager Zorgbeleid bij Familiehulp vzw.
Om te achterhalen hoe het er op het terrein aan toegaat, ging onderzoekster Fatima Yassir (Serv) in gesprek met meer dan 50 bedrijven, organisaties en experts over de ‘wat’, ‘waarom’ en ‘hoe’ van innovatie. Haar inzichten bundelde ze in een rapport en leidden haar tot – in grote lijnen – volgende conclusie: “Innovatie is veel meer dan nieuwe tools implementeren, vandaar de titel ‘voorbij de hype’. We hebben gekeken naar wat er gebeurt in het denk- en beslissingsproces om te innoveren. Innovatie goed aanpakken vereist enkele belangrijke randvoorwaarden. Het start bij een goede innovatiestrategie die vertrekt vanuit de begunstigde (gebruiker, cliënt, patiënt, stakeholder ...) van je onderneming. Goed begrijpen en bijhouden hoe zijn/haar context verandert en hoe dat jouw onderneming beïnvloedt, helpt om toekomstgericht en doeltreffend te vernieuwen. Dat vraagt om specifieke vaardigheden zoals vlot schakelen tussen korte en lange termijn, databeheer en analyse, maar ook om een goede organisatiecontext die innovatie toelaat. Cijfers uit de praktijk tonen aan dat die verschillende randvoorwaarden niet altijd voldoende aanwezig zijn. Daarin moeten we ondernemingen beter ondersteunen.”
Hoe kan de social profit specifiek beter ondersteund worden?
Fatima: “Eerst wil ik toch even benadrukken dat de social-profitsector al enorm veel inspirerende voorbeelden voortbrengt. Om innovatie nog te versterken heeft de sector, net zoals elke andere ondernemer, nood aan de juiste ondersteuning en contacten. Specifiek voor de social profit liggen er wel enkele drempels die innovatie bemoeilijken zoals de politiek, de maatschappelijke context, de toegang tot financiële instrumenten…”
“Een grote drempel is de afhankelijkheid van politieke keuzes in een bepaalde legislatuur. Wie zit er binnen vijf jaar op welk kabinet en welke zaken worden dan ondersteund? Die onzekerheid over welke investeringen je best wel of niet doet, remt langetermijninvesteringen af. Zo is er ook de deminimis-regel die vernieuwingsprojecten soms onmogelijk maakt. Betere financiële ondersteuning zou sociale organisaties kunnen helpen om hun strategie verder te ontwikkelen en hun innovatiestrategie hieraan te linken. De respondenten in het onderzoek spreken van een ongelijk speelveld. De kmo-portefeuille en strategische transformatiesteun kunnen bijvoorbeeld heel belangrijke instrumenten zijn voor organisaties om hun strategie onder handen te nemen, maar de social profit heeft daar geen toegang toe. Dat is jammer, want de strategie van ondernemingen is waar innovatie begint.”
Elke: “We werken bovendien in een sterk gereguleerd kader, wil ik daar graag aan toevoegen. Voor gezinszorg, bijvoorbeeld, is het ons niet toegestaan iets anders door te rekenen dan de effectieve duur van de hulpbeurt bij een persoon. Als we dus willen gebruikmaken van tools om (meer)waarde te creëren in de dienstverlening voor die persoon, door middel van software, technologie of hulpmiddelen, moeten we die kost volledig zelf dragen. Via overheden of mutualiteiten is er geen manier om die te compenseren, maar ook fabrikanten willen hun boterham verdienen en bij cliënten is er weinig bereidheid om daarvoor te betalen. Dan beland je in een patstelling. En dan heb ik het nog niet eens over disruptieve innovatie. De resultaten in de projectfase mogen top zijn, de verduurzaming van innovatie vraagt een ontwikkelmindset met rek op het strikte regelgevende kader. Stilaan treedt er projectmoeheid op in de sector. De zoektocht naar subsidies en het uitgebreide beschrijven, zware analyseren, allemaal goed en wel, maar zonder kans op verduurzaming heeft het weinig zin.”
Fatima: “Mijn boodschap is daarom: neem de social profit op elk niveau mee als gelijkwaardige partner wat betreft innovatie. Het is een levensbelangrijke sector die voor enorm complexe uitdagingen staat, vaak te midden van besparingen, maar de ruimte om te innoveren is volgens de respondenten nog te beperkt.”
De patstelling die je beschrijft, Elke: hoe proberen jullie als Familiehulp daarbinnen te manoeuvreren?
Elke: “We proberen die in de mate van het mogelijke te doorbreken door van bij het prille begin, de ideefase, alle stakeholders te betrekken. Zo is iedereen het hele traject lang op de hoogte van de intenties, hoe we te werk gaan, wat de reactie van de gebruiker is, welke drempels we tegenkomen… We proberen het allemaal zo zichtbaar mogelijk te maken en te objectiveren. In het kader van de regelgeving betrekken we ook overheden zo vroeg mogelijk en samen gaan we op zoek naar oplossingen waar nodig. Er is bereidwilligheid, maar het kost allemaal veel tijd en als puntje bij paaltje komt, blijkt veel toch niet mogelijk.”
“Ecosystemen blijken een sterke hefboom voor innovatie” - Fatima Yassir
Zijn zo’n intensieve samenwerkingen voor de social profit hét antwoord op die uitdagingen?
Elke: “De uitdagingen waar we als social profit voor staan, daar kan geen enkele organisatie in z’n eentje een antwoord op bieden. Samenwerken, ecosystemen inrichten is de way to go om op een duurzame manier aan innovatie te doen. We weten nog niet volledig wat ons de volgende legislatuur te wachten staat en realiteitszin is aan de orde, maar we mogen ervan uitgaan dat de overheden doen wat mogelijk is.”
Fatima: “Die ecosystemen blijken inderdaad een sterke hefboom voor innovatie. De cases uit het onderzoek tonen aan dat sociale ondernemingen, ondanks die ondernemersonzekerheden, toch mooie innovatiepraktijken realiseren zoals hybride verdienmodellen of ketenwerkingen. Met een mooie social return on investment.”
Er vindt in Vlaanderen veel innovatie plaats: 75% van de ondernemingen (zie rapport) is er actief mee aan de slag. Tegelijkertijd lees ik dat een strategie daarbij te vaak over het hoofd wordt gezien. Betekent dat dat er in Vlaanderen veel ‘onzinnige’ innovatie gebeurt?
Fatima: “Onzinnig is niet de juiste term. Het gaat er volgens experten vooral over om voldoende tijd en ruimte te nemen om goede investeringsbeslissingen te maken, ook al heeft elke innovatie per definitie een onzekere uitkomst. Door een goede strategie uit te werken, kan je de risico’s wel beperken. Hoe je dat doet? Op voorhand de juiste vragen stellen: wat wil onze begunstigde of cliënt? Voor welke behoefte willen we een oplossing bieden? Besef ook goed wat jou karakteriseert als onderneming, waarom je begunstigden (en ook je werknemers) voor jouw dienst of product kiezen. Dat uniek voordeel moet je versterken of vergroten via innovatie. Maar als je dat niet of onvoldoende kent, loop je het risico tools te implementeren die dat uniek voordeel net ondergraven. Tijd en ruimte nemen om een goede innovatiestrategie uit te tekenen is moeilijk in tijden van arbeidsmarktkrapte en werkdruk, maar loont achteraf wel de moeite.”
“Binnen Familiehulp kan iedereen van onze 13.000 medewerkers in eigen woorden iets vertellen over onze zes strategische pijlers” - Elke Vandenbussche
Elke, hoe hebben jullie bij Familiehulp innovatie in de strategie verankerd?
Elke: “Om de vijf jaar gaat er bij ons een nieuwe strategiecyclus in. Bij elke nieuwe cyclus verzamelen we bottom-up zo veel mogelijk info. Ook deze keer hebben we droomtafels georganiseerd met onze diverse groep medewerkers, gebruikers van ons aanbod en de directie. Met de input daaruit geven we onze strategie vorm. Op die manier creëer je een echt kader voor innovatie. Binnen Familiehulp kan iedereen van onze 13.000 medewerkers in eigen woorden iets vertellen over onze zes strategische pijlers. Die betrokkenheid is belangrijk om verder in de processen innovaties te implementeren. Mensen houden in het algemeen niet van verandering, maar als ze weten waarom of voor wie, dan zijn ze wél bereid om hun grenzen te verleggen, merken we.”
“We leggen verantwoordelijkheid diep in de organisatie” - Elke Vandenbussche
Wat zijn nog belangrijke voorwaarden voor het slagen van innovatie?
Fatima: “Er wordt veel geïnvesteerd in een innovatiecultuur, maar de arbeidsorganisatiestructuur is minstens even belangrijk of zelfs voorwaardelijk. Nadenken vanuit vastgeroeste functies en silo’s werkt innovatie tegen. Vaak beschouwen we de organisatiestructuur als een gegeven: zo werken onze teams, zo nemen we beslissingen, en dat staat fundamenteel vast. Terwijl je dat net ook in de core zou moeten aanpakken om mensen flexibeler te laten samenwerken, informatie beter of sneller te delen en een innovatiemindset te stimuleren”
Elke: “Bij ons ligt innovatie ook niet bij één persoon, één innovatiemanager die de hele kar moet trekken. Heel veel collega’s nemen een verantwoordelijkheid op om de processen en trajecten te begeleiden. We leggen de verantwoordelijkheid diep in de organisatie. En let er zeker ook op dat je mekaar begrijpt: wat is innovatie voor ons? Want veel mensen praten, maar verstaan mekaar niet.”
“HR en de syndicale delegaties zijn de ideale bondgenoten of brugfiguren voor de innovatiemanager” - Fatima Yassir
In het rapport wordt een belangrijke rol toegedicht aan brugfiguren om innovatie te instigeren. Wie zijn dat en hoe moeten zij die rol invullen, Fatima?
Fatima: “Veel innovatiemanagers benoemen dezelfde uitdagingen: mensen meekrijgen in het verhaal. Hoe doe je dat? Deels door opleiding, door te zorgen voor een goed innovatieklimaat of processen om innovatie te stimuleren. Deels door vertrouwen en perspectief te bieden in de toekomst. ‘Verdwijnt mijn job door innovatie?’, is een effectieve bezorgdheid van werknemers en soms een grond voor weerstand tegen vernieuwing. Voor deze vraagstukken zijn HR en de syndicale delegaties de ideale bondgenoten of brugfiguren voor de innovatiemanager, al blijkt uit de responsen dat er nog te weinig op een structurele manier wordt samengewerkt. Er zijn daarnaast ook de vele externe brugfiguren in het ecosysteem rond ondernemingen die kunnen helpen om de juiste contacten, projecten of netwerken op te zetten. Dit ecosysteem is een belangrijke hefboom voor innovatie. Zo zien we ook de rol die Verso speelt in het opzetten van interessante projecten zoals Groeilabz.”
Lees hier het volledige rapport en de conclusies van Fatima.
Je onderneming klaarstomen voor innovatie? Zet de eerste stap met Groeilabz.
