“Ontzorg sociale ondernemingen die duurzaam willen bouwen”

Verso wijdt in haar memorandum naar aanleiding van de verkiezingen een hoofdstuk aan het klimaat. De hoofdboodschap: maak een duurzame transitie haalbaar en betaalbaar. 

Joost Venken: “Sociale ondernemingen willen graag meewerken aan een duurzame transitie. Wat logisch is, het zit een beetje in hun DNA. Ze werken vanuit een maatschappelijk objectief, ze willen de wereld vooruithelpen. Of dat nu gaat om gezondheid, welzijn, milieu of socioculturele activiteiten, maakt geen verschil uit. Om de gevolgen van hittegolven en luchtvervuiling op te vangen, hebben we trouwens nood aan een sterke gezondheidszorg.” 

“Als koepelorganisatie willen we de bezorgdheid van de sociale ondernemingen overbrengen. Want je kan de effecten van de klimaatverandering vergelijken met kanker. Wat doe je als je kanker hebt? Dan pak je dat zo snel en zo goed mogelijk aan. Je stelt de behandeling niet uit omdat het geld kost, want zo maak je het erger en lopen de kosten nog meer op. Met iedere tiende van een graad aan opwarming die we kunnen voorkomen, vermijden we later extra kosten. Daarvoor is er een duidelijk scenario nodig voor de lange termijn, gebaseerd op wetenschappelijke bevindingen. Om zo op de meest efficiënte én sociale manier te evolueren richting 2050.” 

Hoe hou je de transitie sociaal en betaalbaar? Veel sociale ondernemingen werken met kwetsbare doelgroepmedewerkers. 

Joost: “De transitie zal niet lukken als ze niet sociaal is. Als die op de verkeerde manier wordt aangepakt, zal je de ongelijkheidskloof alleen maar verdiepen. Zoals met subsidies voor elektrische wagens. Hoe moet je het dan wel aanpakken? Door het hele systeem dat je op poten zet futureproof te maken, met een fiscaliteit die de transitie aanzwengelt.” 

“De transitie zal niet lukken als ze niet sociaal is” - Joost Venken 

“Onterecht worden we bang gemaakt dat het allemaal gigantisch duur wordt. De subsidies die we vandaag op Vlaams en federaal niveau geven aan fossiele brandstoffen, lopen op tot bijna 20 miljard euro. Per jaar. Met dat geld kan je elk gezin een warmtepomp schenken. Als we dat bedrag aanwenden voor de energietransitie, hebben we in 2050 nog geld over.” 

“Het Sociaal Klimaatfonds – met Europese en federale middelen vooral – komt eraan. Dat geld moet gaan naar mensen in energiearmoede, mensen in vervoersarmoede en micro-ondernemingen. Dat is net waar onze expertise ligt. Sociale ondernemingen werken met die doelgroepen en geven hen kansen. Dus onze oproep naar de nieuwe Vlaamse overheid: betrek ons, laat ons als sociale partner mee nadenken hoe we voor deze doelgroepen de transitie kunnen begeleiden. We hopen dat de verdeling van die middelen niet verzandt in politiek of communautair getouwtrek.” 

Vindt Verso een partner bij Bond Beter Leefmilieu, of leggen jullie toch andere accenten? 

Benjamin Clarysse: “Voor ons is het klimaat corebusiness, en we willen dat iedereen vanuit z’n eigen mogelijkheden mee aan de kar trekt. Ook om het draagvlak nog te verbreden. Heel veel mensen zijn oprecht bezorgd. Natuurlijk doet het dan deugd dat ook Verso het klimaat als strijdpunt opneemt in haar memorandum.” 

“Vanuit Bond Beter Leefmilieu concentreren we ons niet enkel op de klimaatcrisis, maar ook op het milieu- en natuurbeleid. Dat staat momenteel heel erg onder druk. De biodiversiteitscrisis is minstens even erg als de klimaatcrisis die op ons afkomt. Je kan dat niet los zien van elkaar.” 

Joost: “Daarom gaan wij uit van het One Health-principe. Een holistische benadering die door de Verenigde Naties werd ontwikkeld. Het komt erop neer dat we moeten streven naar een optimale gezondheid van mens, dier en omgeving. Elk van die schakels heeft effect op de andere. Het heeft geen zin alleen te kijken naar onze menselijke gezondheid en de natuur te vervuilen. Als we het klimaatprobleem oplossen maar we doen ondertussen niets aan de biodiversiteitscrisis, dan zullen we nog altijd in de problemen komen.” 

Waar liggen de grootste uitdagingen voor sociale organisaties en ondernemingen? Wat hebben ze nodig om klimaatvriendelijk en duurzaam te functioneren? 

Joost: “De infrastructuur is zeker een probleem. Vooral in de zorg- en welzijnssector heb je nog verouderde gebouwen. Die gebouwen energievriendelijk maken, is niet evident. Duurzaam bouwen hoeft niet duurder te zijn, maar bij renovatie is de kostprijs wel een uitdaging. Dat weegt op organisaties en vzw’s, terwijl de subsidies tekortschieten.” 

“Natuurlijk kost een renovatie veel geld, maar je moet kijken naar de totale levensduur en de onderhoudskosten” - Benjamin Clarysse 

Benjamin: “Er moet meer aandacht gaan naar de totalcost of ownership. Natuurlijk kost een renovatie of een nieuwbouw veel geld, maar om dat te financieren moet je kijken naar de totale levensduur en de onderhoudskosten. Dat schept meer mogelijkheden. Maar om alle gebouwen op tijd grondig te renoveren, moet ook de Vlaamse overheid aan de bak. Ik kijk even naar de particuliere markt: alle woningen moeten een A-label hebben tegen 2050. Professor Johan Albrecht (UGent) becijferde dat 40% van de mensen dat nooit zelf zal kunnen betalen. Om haar eigen doelstelling te halen, zal de overheid die mensen moeten helpen. Bond Beter Leefmilieu bracht twee jaar geleden een studie uit over hoe die renovaties gefinancierd kunnen worden tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kost.

Afhankelijk van de doelgroep, kan dit bijvoorbeeld via een beperkte ondersteuning met renteloze leningen of een volledige ontlasting via een voorfinanciering die wordt terugbetaald na de verkoop van de woning. Het kostenplaatje voor de overheid is, met deze aanpak, maar liefst 72% goedkoper dan wanneer we dezelfde renovatiedoelstelling willen halen met bijvoorbeeld één premie die alle renovatiekosten moet dekken. Ook voor vzw’s en sociale organisaties is zo’n gesegmenteerde aanpak wellicht aangewezen. Maar die financiële langetermijnvisie ontbreekt bij de Vlaamse overheid, de maatregelen die nu genomen worden zijn ad hoc en de budgetten volstaan niet.” 

Hoe schieten de klimaatsubsidies voor sociale organisaties tekort? 

Joost: “De klimaatsubsidies voor de hele zorg- en welzijnssector bedroegen vorig jaar 34 miljoen euro. Ter vergelijking: de bouw van een nieuw ziekenhuis in Hasselt kost 560 miljoen euro. Dus echt veel is die 34 miljoen niet. Bovendien worden ze amper aangewend, want als aanvrager moet je ook nog een groot deel cofinancieren terwijl de organisaties het zelf al financieel moeilijk hebben. Ze kunnen geen extra personeel inzetten om een grootschalige renovatie te begeleiden op vlak van duurzaamheid. Dus als overheid moet je outreachen en ontzorgen. Voor burgers bestaat dat al, via energiehuizen en zo meer. Dat is schitterend, maar het zou ook moeten bestaan voor de zorg- en welzijnssector en de hele socialprofit. Het zijn gesubsidieerde organisaties, dus als die extra investeringen in ontzorging de kosten doet verlagen op lange termijn, betekent dat ook winst voor de overheid.” 

"Sociale ondernemingen kunnen een belangrijke partner zijn in de circulaire economie" -Joost Venken 

In het memorandum houdt Verso een pleidooi voor de circulaire economie. Jullie wijzen erop dat de nieuwe EU-regelgeving in de praktijk achterwege blijft in ons land. 

Joost: “Klopt, Europa nam heel wat initiatieven die de circulaire economie moeten bevorderen. Zodat we evolueren naar een hersteleconomie. Daar houden we een warm pleidooi voor, want de circulaire economie is de toekomst. Sociale ondernemingen kunnen een belangrijke partner zijn als het gaat om herwinnen van materialen en reparatie. Het biedt kansen aan mensen die anders maar moeilijk hun plaats vinden op de arbeidsmarkt, en het legt geen extra druk op het milieu en de omgeving.” 

Ik verdien meer

Daags voor het interview heeft Bond Beter Leefmilieu samen met partners ACV, Fietsersbond, Greenpeace en nog veel meer de campagne Ik Verdien Meer gelanceerd. De organisaties vragen in aan loop naar de verkiezingen dat ons belastinggeld niet langer naar grote vervuilers gaat maar naar onze gezonde toekomst. Met meer natuur in de buurt, beter openbaar vervoer, gezond eten op ons bord en energiezuinig en betaalbaar wonen. 

Maar om sociale ondernemingen en particulieren zelf over de streep te halen, heeft de overheid nog een belangrijke taak, meent Benjamin. “De overheid moet ervoor zorgen dat de meest duurzame oplossingen ook de goedkoopste en meest haalbare zijn. Een taxshift is onontbeerlijk. We moeten weg van aardgas, stookolie, diesel en benzine, maar elektriciteit wordt nog steeds zwaarder belast dan de fossiele broertjes. Pas als dat wordt rechtgezet, worden bijvoorbeeld warmtepompen echt competitief. We willen, net als Verso, een overheid die sterk beleid voert zodat mensen en organisaties automatisch de juiste, duurzame keuzes maken zonder dat ze zich kopzorgen moeten maken.”