Een voortreffelijke eerste evaluatie maakt van februari ’25 niet het einde van het project Zorgzame Buurten, maar het begin van de brede uitrol van deze ‘nieuwe’ vorm van geïntegreerde zorg. Althans, dat is wat Karine Moykens en Isabelle Van Vreckem van harte hopen. “De huidige maatschappelijke problemen vragen een oplossing dicht bij de mensen, op buurtniveau.”
Hoe goed ken jij je buren? De buurvrouw van Isabelle is 90 jaar oud en alleenstaand. “Ze doet bijna nooit een beroep op ons, maar ze weet: als er iets scheelt, kan ze bij ons terecht”, vertelt Isabelle. “We wonen naast haar, zijn altijd in de buurt en staan direct voor haar klaar. Die gemoedsrust maakt dat zij thuis kan blijven wonen. Voor haar is dat gigantisch, en wat moeten wij daarvoor doen? Niet veel. Af en toe naar de apotheker fietsen. Ah ja, en als we ijsjes gaan halen, brengen we ook bij haar een binnen. Die verbinding, dat is de essentie van Zorgzame Buurten.”
Vijfminutenhulpjes
Isabelle staat op eigen initiatief voor haar buurvrouw klaar, maar woont (nog) niet in een Zorgzame Buurt. Wat zij voor haar buurvrouw doet, aangevuld met professionele zorg en op grotere schaal, is hoe Zorgzame Buurten ons zorglandschap hoopt te transformeren. “Zorgzame Buurten draait om verbinding tussen bewoners, welzijn -en gezondheidsprofessionals en alle andere actoren in een buurt”, vervolgt Isabelle. “Het gaat over mekaar ontmoeten, leren kennen en vertrouwen om te komen tot de bereidheid om kleine dingen voor mekaar te doen. SAAMO noemt dat ‘vijfminutenhulpjes’, kleine dingen die veel betekenen voor iemand. Ook de verbinding tussen welzijn- en gezondheidsprofessionals onderling is belangrijk. In connectie met andere domeinen kan je geïntegreerde zorg op buurtniveau organiseren.”
“Een voorbeeld: een huisarts krijgt verschillende mensen over de vloer die zich eenzaam voelen. Die huisarts ontvangt die mensen, maar heeft eigenlijk geen kant-en-klare oplossing. Bestaat er een Zorgzame Buurt met een ontmoetingsruimte in de buurt, kan die huisarts die mensen wél doorverwijzen. Omgekeerd werkt het ook: het buurtnetwerk kan in de gaten krijgen dat iemand hulp nodig heeft en dat aan professionals doorgeven.”
Waarom vindt de Vlaamse overheid het belangrijk om in te zetten op Zorgzame Buurten?
Karine Moykens (secretaris-generaal van het Departement Zorg): “We analyseren vanuit een zorgoogpunt constant hoe de maatschappij verandert en welke uitdagingen de kop opsteken. Wat zien we vandaag? Een toename van de chronische zorg, multimorbiditeit, eenzaamheidsproblematiek en een piek in de geestelijke gezondheidszorg. De gedetecteerde problemen vragen een oplossing dicht bij de mensen. Niet op het niveau van een ivoren toren in Brussel, maar op buurtniveau. En zo zijn we bij Zorgzame Buurten uitgekomen.”
Wat hebben de projecten al kunnen realiseren?
Isabelle Van Vreckem (projectcoördinator Zorgzame Buurten): “We hadden de tussentijdse resultaten van het begeleidend wetenschappelijk onderzoek niet durven voorspellen. Er is na 1,5 jaar al veel meer uitgekomen dan verwacht. Uit de metingen blijkt dat in een Zorgzame Buurt veel meer mensen met een zorgnood bereikt worden dan elders, en ook mensen die voordien niet bereikt werden. Mensen geven aan dat ze echt een plaats gevonden hebben die ‘van hen’ is. Daarin blijkt het ‘krachtgericht werken’ cruciaal. Doordat we vertrekken van hun talenten en goesting – en niet van hun noden – voelen mensen ‘dit is míj́n Zorgzame Buurt’ en zijn ze sneller bereid om mee te werken. Professionals in de buurten leren mekaars werking ook beter kennen, waardoor het voor henzelf vaak helderder wordt wat de eigen kerntaken zijn. En de netwerken zijn verder gegroeid dan welzijns- en gezondheidspartners. Bovendien blijkt dat er vaak een mentaliteitswijziging optreedt: deelnemers zien meer in wat het belang is van buurtgericht werken en zelfs al van gewoon aanwezigheid in de buurt. En wat de brug tussen beiden betreft: bewoners vinden sneller de weg naar professionele zorg.”
“Zonder Zorgzame Buurten wordt de zorg onbetaalbaar” - Karine Moykens
Hoe ziet de toekomst van Zorgzame Buurten eruit?
Karine: “Van de 132 opgestarte projecten zijn er 129 all the way gegaan, die lopen nog tot eind februari ’25. We hebben na de lokale verkiezingen alle nieuwe besturen een werkdocument aangereikt met daarin de speerpunten waarop ze hun lokaal sociaal beleid best ijken. Zorgzame Buurten schuiven we binnen geïntegreerde zorg naar voren als een belangrijk aandachtspunt. Hopelijk gaan de lokale besturen er verder mee aan de slag en integreren ze het in hun beleidsplan. Want we mogen niet vergeten: tot nu toe was Zorgzame Buurten een project. Een project is iets wat je tijdelijk doet, evalueert, stopzet als het tegenvalt en verderzet als het meevalt. Wij zijn absoluut overtuigd van de meerwaarde van Zorgzame Buurten. Daarom hopen we dat de lokale besturen nu het voortouw nemen, het verankeren in hun lokaal sociaal beleid en zo het project verduurzamen. Al minstens in die 129 succesvolle cases, en liefst nog breder. Daarnaast bekijken we samen met onze steunpunten en werkgeversfederaties op welke manier we onze zorgvoorzieningen, welzijn en gezondheid, en zorgraden kunnen blijven inspireren en ondersteunen om verder in te zetten op Zorgzame Buurten. Geïntegreerde zorg hoeft niet veel te kosten om veel impact te maken, en in het huidige zorglandschap is het zelfs essentieel. Zonder wordt onze zorg op termijn onbetaalbaar.”
“Problemen zoals eenzaamheid kan je niet aanpakken met enkel professionals” - Isabelle Van Vreckem
Departement Zorg lanceerde de Zorgzame Buurten. Betekent dit dat enkel welzijns- en gezondheidsorganisaties hierin aan zet zijn?
Isabelle: “Lokale besturen nemen een regierol op en welzijn- en gezondheidsorganisaties zijn de trekkers, maar ze kunnen het niet alleen. Problemen zoals eenzaamheid kan je niet aanpakken met enkel professionals. Daarom hebben we ook van bij het begin gevraagd om in te dienen met een netwerk, met organisaties uit andere domeinen zoals scholen, woonmaatschappijen, socio-culturele organisaties… Want Zorgzame Buurten zijn gericht op levenskwaliteit. Dat betekent dat iemand je verzorgt als je morgen ziek wordt, ja, maar ook: voel ik mij mentaal goed? Kan ik hier blijven wonen? Mijn vrienden blijven zien? Mijn hobby uitoefenen? Mij verplaatsen? Werken? Om op al die vragen een antwoord te bieden, heb je partners uit alle domeinen van de samenleving nodig.”
Welke rol kunnen werkgeversorganisaties spelen in dit beleid?
Karine: “Hun leden sensibiliseren en informeren. Duidelijk maken aan professionele organisaties wat de meerwaarde is van Zorgzame Buurten voor alle actoren die meewerken aan het verhaal, op basis van concrete voorbeelden. Ze warm maken om in eigen buurt mee te stappen in een Zorgzame Buurt of gelijkaardige initiatieven.”
Als een organisatie graag wil starten met een Zorgzame Buurt, hoe kan die dan aan de slag?
Isabelle: “Op de website zorgzamebuurten.be vind je een praktijkgids met model, ontwikkeld door SAAMO en VVSG. Daarmee kan je de basis leggen van een Zorgzame Buurt. De betrokken onderzoekers hebben ook een toolbox opgeleverd op basis van de ervaringen van de zorgzame buurten, met 14 verschillende hoofdstukken over de cruciale aspecten van een Zorgzame Buurt: werken met vrijwilligers, vanuit de buurt werken, samenwerken, enzovoort. Maar je kan niks copy-pasten. Elke buurt heeft z’n eigen noden en die zijn doorslaggevend in de aanpak. Daarom is het bij de start van elke Zorgzame Buurt essentieel om een buurtanalyse te maken. Dat is een participatief proces en cruciaal voor de succesvolle oplevering. Betrek de aanwezige organisaties en buurtbewoners en bekijk samen: wie woont hier? Wat kunnen die mensen? Wat zijn de krachten van de buurtbewoners en organisaties? Over welke ruimtes beschikken we? Vaak zien mensen het potentieel van hun eigen buurt niet tot ze deze analyse maken. En dan ben je vertrokken.”
