Hoe kan je tegelijk advocate, ondernemer én activiste zijn? Marleen Denef speelt het klaar. In 2019 richtte ze impact advocaten op, een advocatenkantoor dat om veel redenen baanbrekend is. Het is een coöperatie waar alle vennoten, hoe jong ook, evenveel te zeggen hebben, 10% van de winst gaat naar maatschappelijk relevante doelen, en de missie luidt: impact als maatstaf. Na een val in 2022 kreeg haar activisme een extra, meer persoonlijke laag. “Tegen wil en dank ijver ik voor een inclusieve maatschappij voor mijn rolgenoten”, vertelt Marleen.
Wat als je als doctor in de rechten de wereld wilt verbeteren? Dan start je een eigen advocatenkantoor met maatschappelijke impact als maatstaf. Maar Marleen Denef is veel meer dan de medeoprichter van impact advocaten. Ze is gastprofessor aan de KU Leuven, oprichter van GAIL (Global Alliance of Impact Lawyers), bestuurder bij The Shift en de Sociale Innovatiefabriek, gedreven ondernemer, en veel meer.
Haar activisme kreeg een extra dimensie toen ze in 2022 een ongelukkige val van een balkon maakte. Sindsdien zit ze in een rolstoel en ijvert ze voor meer bewustwording rond de obstakels – letterlijk en figuurlijk – waar haar “rolgenoten” mee af te rekenen hebben.
We spreken haar op haar tijdelijke onderkomen, een serviceflat in Leuven. Een praktische oplossing, want na een val uit haar rolstoel brak ze haar been en is het moeilijk om thuis te manoeuvreren. “Een val omdat ik één keer mijn hulpwiel niet gebruikte”, vertelt Marleen. Terwijl ze net met de Vlaamse Sociale Bescherming een discussie voerde over de terugbetaling van dat hulpwiel, omdat het volgens hen niet bewezen is hoe noodzakelijk dat wiel wel is. Punt gemaakt, dat wel.
60% ONDERNEMER, 40% ACTIVIST
Leg jezelf even in de weegschaal. Hoeveel procent ondernemer en hoeveel procent activist ben je?
Marleen Denef: “Ik schat 60% ondernemer en 40% activist. Want als advocaat ben je ook gewoon ondernemer, zeker als je een kantoor opricht zoals ik een aantal keer heb gedaan. Dat kantoor moet ook klanten hebben, opbrengsten genereren om medewerkers en huur te betalen. Dat valt niet uit de lucht omdat je nu eenmaal advocaat bent. Van activisme alleen kan je niet leven.”
“Niet iedereen op kantoor heeft dezelfde gradatie van activisme. Dat hoeft ook niet, want activisme impliceert dat je durft op de barricaden te staan, dat je een stelling inneemt. Dat is bij iedereen anders. Maar wat we wel verwachten van de collega’s van impact advocaten, is een interesse in de social profit, in de werking van vzw’s, stichtingen, internationale verenigingen, coöperatieve structuren, impactinvesteerders en organisaties die werken in structuren van steward ownership (waarbij het stemrecht en het economisch recht van elkaar gescheiden worden, red.).”
“Kijk naar wat oprichter Yvon Chouinard met het merk Patagonia heeft gedaan. Hij hervormde zijn bedrijf zodat elke winst die niet opnieuw geïnvesteerd wordt in het runnen van het bedrijf zelf, naar een organisatie gaat die milieu- en klimaatprojecten ondersteunt. Zulke recente initiatieven, daar pionieren we graag mee.”
Iedereen een stem aan tafel
En jullie doen het zelf ook in het klein: 10% van de winst van impact advocaten gaat naar organisaties die maatschappelijke problemen aanpakken.
“Klopt. Een kwestie van ‘walk the talk’, doen wat je zegt. Daarom kozen we met impact advocaten ook voor een heel andere structuur dan wat je van een advocatenkantoor zou verwachten. We vormen een werkerscoöperatie waarbij medewerkers al na hun stage, na drie jaar dus, vennoot kunnen worden en een stem krijgen aan de tafel. Zo creëren we ownership en houden we voeling tussen wat er leeft over verschillende generaties heen. Iemand van 28 jaar kijkt anders naar de dingen dan, in mijn geval, iemand van 56 jaar. Elke vennoot heeft één stem en dus hetzelfde gewicht. We doen ook aan 360°-evaluaties: iedereen evalueert iedereen.”
“Toen ik samen met vier partners in 2019 impact advocaten opstartte, wilden we heel bewust weg van de klassieke top-down structuur. Na twintig jaar strikte hiërarchie wist ik het wel zeker: dat nooit meer. Ik wilde geen onderneming meer waar de enkele vennoten alles beslissen en waar er geen ruimte is voor jongere medewerkers om hun bijdrage te leveren. Dat moest anders en beter. Hier heerst de cultuur van de kunst van lastige gesprekken. We gaan die niet uit de weg, maar nemen standpunten in op een heel open manier. Met open vizier komen we steeds tot een oplossing waar iedereen zich in kan vinden.”
Jullie hebben zelfs nog nooit over een kwestie moeten stemmen, maak je je sterk.
“Klopt. De dag dat we over een kwestie moeten stemmen, is er een probleem. Want dan is er een tweespalt, een stemming is altijd voor of tegen iets. Terwijl wij streven naar een consensus. We doen zoals Frédéric Laloux (auteur van Reinventing Organizations, red.) zegt: blijven vragen stellen bij een verschillend standpunt, om via consensus tot een oplossing te komen waar iedereen zich in kan vinden.”
Vrijwillige fusies
Waarvoor doen de social profit en andere organisaties een beroep op jullie?
“De meeste dossiers gaan over een vorm van samenwerking. Dat kan contractueel of institutioneel zijn, zoals fusies, splitsingen, het opzetten van organisatienetwerken en zo meer. Of over het oprichten van nieuwe structuren, over bestuurdersaansprakelijkheid, zulke dingen. Rechtszaken? Veel minder, wij fungeren vooral als adviseur. Al buigen we ons ook wel eens over procedurekwesties, die zijn dan meestal principieel. En een aantal collega’s is ook erkend bemiddelaar: een vorm van conflictoplossing buiten de rechtbank. ”
“Fusies zijn vaak het gevolg van een door de overheid opgelegde verplichting, toch zien we steeds meer organisaties die aan een vrijwillig fusietraject beginnen. Omwille van het schaalvoordeel. Het scheelt als je de backofficekosten met enkele organisaties samen kan delen. Bovendien speelt ook de toenemende subsidieschaarste een rol, én de toenemende concurrentie door vermarkting en commercialisering in de sector. Daardoor duikt soms ook wel een zekere bestuurdersmoeheid op.”
Van waar komt die 40% activisme, en je inzet voor allerlei maatschappelijk relevante organisaties?
“Ik vermoed dat ik dat wel een stukje van thuis meekreeg. Veel mensen gaan rechten studeren om bij te dragen aan een meer rechtvaardige wereld, dat was ook bij mij zo. Mijn activisme is nu groter dan pakweg tien jaar geleden. Ik heb drie kinderen die intussen op eigen benen staan. Ze zoeken hun plaats in de wereld waarin een groot deel van de mensheid nog steeds niet beseft hoe zorgwekkend het gesteld is met de planeet. Als activiste voor een betere wereld voor de huidige en de toekomstige generaties pleit ik onder meer voor een heruitvinding van de vennootschap. Die dateert immers nog uit de tijd van Napoleon.”
Mijn rolgenoten
“En dan heb je het activisme dat me via mijn ongeval tegen wil en dank overkomen is. Na mijn val ben ik in een rolstoel beland. Sindsdien ondervind ik elke dag opnieuw dat onze maatschappij niet rolstoeltoegankelijk is, niet inclusief is. Er is nog veel werk te doen als we willen dat mensen in een rolstoel vlot van thuis naar hun werk kunnen, dat ze het openbaar vervoer kunnen gebruiken, dat ze over voldoende hulpmiddelen kunnen beschikken. Mijn rolgenoten, zo noem ik hen. Mijn val en de gevolgen ervan, hebben mijn ogen op dat vlak geopend.”
Het ongeluk gaf je leven een onvoorziene wending. Hoe ga je ermee om?
“Het was niet gemakkelijk, te beseffen dat ik mijn benen niet meer kon gebruiken. Een aardverschuiving was het. Een leven op wielen vraagt veerkracht en volharding. Het eerste jaar was een hel, ja. Het gaat nog steeds op en neer, met momenten. Ik kan nog werken maar er zijn zoveel andere gevolgen. Ontspanning, bijvoorbeeld. Ik ging fietsen, suppen, skiën en hiken, ik deed yoga. Natuurbeleving in een rolstoel. Dat is een schaamstrookje in het bos. Heel anders dan je stapschoenen aan te trekken en op pad te gaan.”
“Maar ik heb mijn stem, mijn mondigheid, mijn netwerk, en via LinkedIn deel ik mijn ervaringen als rolgenoot. Zo zorg ik ervoor dat mensen zich bewust worden van de moeilijkheden die rolstoelgebruikers ondervinden.”
De rolstoel houdt Marleen alvast niet tegen om op de barricades te staan. Voor haar rolgenoten, voor de social profit, voor de samenleving die ze wil verbeteren. Als keynotespreker, juriste, advocate, ondernemer en activiste.
Teaser talk
“Waarom is er zo’n weerstand tegen verandering?”
Marleen Denef is een van de sprekers op de allereerste Governance Summit op 6 juni in Antwerpen. Dit evenement van kennisplatform De Bestuurder brengt bestuurders, managers, duurzaamheidsexperts en andere professionals samen die werken aan een goed bestuur.“Hoe kunnen ondernemers bijdragen tot de nodige veranderingen voor een betere wereld? Dat is het uitgangspunt van mijn teaser talk. Ik vertrek daarbij van het ‘model van Napoleon’ om vast te stellen dat dit vandaag aan heruitvinding toe is”, licht Marleen toe. “De alternatieven van sociaal ondernemerschap, BCorps, coöperaties en steward ownership zijn er al, maar blijven nog te veel in de marge hangen. Hoe komt het dat er zo'n weerstand is tegen verandering?” Marleen zoomt ook in op haar ervaringen als rolstoelgebruiker om het perspectief te verruimen naar haar rolgenoten als inspirerende koplopers in de maatschappelijke verandering.
Met de code ‘VERSO’ kun je nog tot 30 april deelnemen aan €295 i.p.v. €495.
