Koor&Stem is het aanspreekpunt voor koren, dirigenten, zangers en iedereen die bezig is met vocale muziek in Vlaanderen. Bij Koor&Stem probeert men inclusie volledig te integreren in de werking en in alle lagen van de organisatie. Er heerst een sfeer van openheid en gedragenheid. Maar inclusie evolueert en dan moet je als organisatie mee evolueren.
Marjolein Braspenningx is beleidsmedewerker bij Koor&Stem, waar ze iets meer dan zes jaar werkt. Helemaal aan het begin werkte ze samen met een collega op het zijtraject, de World Choir Games, zeg maar gerust de Olympische Spelen voor de koren. Daar heeft het team sterk ingezet op inclusie en ook doelgroepen betrokken die buiten de reguliere koorwereld vallen.
Lise Polfliet is ook beleidsmedewerker bij Koor&Stem, waar ze nu vier jaar werkt. Ze startte als projectleider in het kader van het project De stem van ons geheugen, samenzangmomenten met personen met dementie en hun mantelzorgers.
Liesbeth Segers werkt sinds 2007 bij Koor&Stem en is eveneens beleidsmedewerker. In het verleden heeft ze aan verschillende projecten gewerkt waarbij diversiteit centraal stond.
De volledige werking van Koor&Stem is ingedeeld in verschillende beleidsteams, waaronder Inclusie & Welzijn. Alle projecten krijgen zo een plaats binnen één of meerdere beleidsteams.
Change of mind
Voordien werkten alle projectmedewerkers op hun eigen projecten en vond er beperkte uitwisseling plaats. De beleidsteams zijn opgezet om de muren tussen de verschillende projecten te slopen. Dit zorgt voor meer gedragenheid en kennisdeling. Het feit dat collega’s in verschillende beleidsteams zitten, draagt ook bij tot terugkoppeling en constante uitwisseling.
“In het verleden lag de focus voornamelijk op projectmatige aanpak: we werkten aan initiatieven voor specifieke doelgroepen. Het is precies dat denkpatroon dat we proberen los te laten met dit beleidsteam” licht Marjolein toe.
Lise gaat verder: “Voorheen ontwikkelden we projecten voor specifieke doelgroepen zonder hun directe betrokkenheid, maar met de veronderstelling dat het hen zou aanspreken. In feite was dat niet echt inclusief, toch?”
“In feite gaat het hier over een mentaliteitswijziging die plaatsvond binnen een bredere maatschappelijke verandering” vult Liesbeth aan.
Inclusie door zang
Zingen heeft een enorm laagdrempelig karakter. Het vereist niet veel. Mensen zingen in alle fasen van hun leven en in diverse culturen wereldwijd. Het is een universele taal: door (samen) te zingen bereik je een groot publiek zonder dat er een gemeenschappelijke gesproken taal nodig is. Dat is precies het fundament van Koor&Stem. Iedereen heeft ooit wel gezongen. Het vormt een dankbare kans om mee te werken en geeft een kickstart om zingen op een effectieve manier in te zetten.
Liesbeth verduidelijkt: “Het primaire doel van sommige projecten is niet altijd zingen, maar eerder verbinding en connectie. Dat is bijvoorbeeld zo bij Stem van ons geheugen. Sinds 2011 is dat project gericht op zingen met mensen met dementie, een groeiend maatschappelijk probleem.” “Het is duidelijk dat er sinds 2011 aanzienlijk meer gezongen wordt in woonzorgcentra. Dat is met succes geïntroduceerd en levert een meetbare vooruitgang op” stelt Liesbeth
“Andere inclusieprojecten focusten in het verleden op vluchtelingen of anderstaligen: hoe betrekken we deze doelgroepen bij het zingen?”
Lise: “In eerste instantie hebben we nagedacht over de samenstelling van het beleidsteam Inclusie & Welzijn. Wat zetten we graag op de agenda om in 2024 uit te voeren? Bereiken we nu bepaalde groepen meer dan drie jaar geleden? De grootste verandering is eerder een verandering van denkwijze binnen Koor&Stem.”
De initiële projectwerking is ondertussen vast geïntegreerd in de reguliere werking. Koor&Stem krijgt verzoeken van de hogeschoolopleidingen Ergotherapie en Orthopedagogie om te spreken over het belang van muziek bij personen met dementie. “Dat is precies wat je wilt, omdat zij de mensen zijn die later in woonzorgcentra aan de slag gaan. Wij hebben altijd de mensen in woonzorgcentra gestimuleerd om te zingen, veel ondersteuning geboden en materiaal aangereikt. Maar als je hen al tijdens de opleiding kan betrekken, dat is een andere benadering. Je leert studenten vanaf het begin dat muziek een middel is om mensen met dementie opnieuw te laten verbinden. Dat is een stap verder dan toen we tien jaar geleden zelf naar de woonzorgcentra stapten” zegt Lise.
Checklist
Koor&Stem werkt met een checklist om alle activiteiten af te toetsen zodat die breed gedragen worden binnen de hele organisatie. Het is een uitgebreid document dat criteria bevat met de letter B. Vorig jaar lag de focus op ‘betaalbaarheid’ en ‘bereikbaarheid’. “We richtten ons vooral op rolstoeltoegankelijkheid, bereikbaarheid via openbaar vervoer, enzovoort. Voor betaalbaarheid zijn we een samenwerking aangegaan met UiTPAS. We introduceerden een solidair prijsbeleid waarbij mensen afhankelijk van hun situatie kiezen uit verschillende tarieven: een standaardtarief, plustarief of mintarief” licht Marjolein toe.
De checklist wordt vaak onder de loep genomen en geüpdatet. Zo voegde Koor&Stem er vorig jaar een extra onderdeel aan toe voor meerdaagse kinderactiviteiten. Marjolein: “Elk jaar kiezen we twee B’s waarop we inzetten. We vullen de checklist dan vooral aan op die twee criteria waar we meer kennis en good practices rond vergaren. Voor het vastleggen van alle criteria hebben we ons laten begeleiden door Konekt.”
Dit jaar richt Koor&Stem zich op ‘begrijpbaarheid’ en ‘betrouwbaarheid’. De checklist integreert alle bevindingen, informatie van online bronnen en inzichten van bijvoorbeeld vormingen zoals Hands-on Inclusion. Het is momenteel een werkdocument met honderden afvinkopties. Afhankelijk van de activiteit – of het nu een meerdaags evenement is, gericht op kinderen of ouderen – doorloop je de lijst om te bepalen welke aspecten relevant zijn. Op die manier kan je voor alle activiteiten alle criteria controleren en aandachtspunten identificeren.
Lise: “We hebben de checklist ook aan andere teams voorgelegd zodat het een gedeelde verantwoordelijkheid wordt. Organiseren andere collega’s een evenement? Dan doorlopen zij de checklist om te controleren of de locatie toegankelijk is, of er rolstoelvriendelijke toiletten zijn, of het evenement bereikbaar is met het openbaar vervoer en of het op UiTinVlaanderen staat.”
Denkkracht
Marjolein vindt: “We nemen de tijd om expertise op te bouwen en een solide werkwijze te creëren. Zo kunnen we later onze leden, zoals de koren, inspireren om extra inspanningen te leveren. Dan hebben we niet alleen tips, maar ook waardevolle ervaringen om hen te ondersteunen. Dat is onze volgende stap, maar nu richten we ons eerst op het stellen van een good practice.”
Koor&Stem streeft ernaar om divers te rekruteren, ook in de vrijwilligerspool. Het doel is om de organisatie tijdens alle evenementen een diversere uitstraling te geven. De coördinatie van het vrijwilligersbeleid ligt bij Marjolein. “Dat illustreert opnieuw de synergie tussen het beleidsteam Inclusie & Welzijn en de vrijwilligerswerking.”
Soms ontvangt Koor&Stem zeer concrete verzoeken voor samenwerkingen. De Stad Antwerpen zoekt bijvoorbeeld partners voor culturele projectweken voor kinderen en jongeren. “Gelukkig weet men ons steeds beter te vinden voor die samenwerkingen. Ons netwerk is ook uitgebreid doordat alle beleidsmedewerkers van verschillende teams deel uitmaken van een groot beleidsoverleg. Daar beslissen we over kwesties rond diversiteit en inclusie. Collega’s van buiten ons team geven ook informatie over projecten en initiatieven door.”
Inclusieprojecten
Sing me in, een Europees project met een tiental koororganisaties in Europa, onderzocht hoe zingen als hefboom kan ingezet worden bij de participatie van vluchtelingen. “In dat project hebben we ook gemerkt dat het waardevol is om kennis en expertise van niet-zanggerelateerde organisaties te integreren. We verbinden regelmatig twee werelden met elkaar: de sociale en de artistieke context en bijgevolg professionals uit beide sectoren. Het blijft een uitdaging in ons streven naar inclusie, omdat we vaak in onbekende terreinen duiken. Hoewel we ons sterk hebben gericht op specifieke doelgroepen is het belangrijk om dat perspectief te blijven verbreden” aldus Liesbeth.
“Bij De Stem van ons geheugen zijn we een samenwerking aangegaan met het Expertisecentrum Dementie. Verder hebben we ook een project opgezet met personen met een auditieve beperking. Daarvoor werkten we actief samen met scholen voor doven en relevante organisaties. Dat was een noodzakelijke stap om de broodnodige expertise en inzichten te verkrijgen” vervolledigt Liesbeth.
Next steps
Liesbeth licht toe: “Op dit moment zetten we ons in om binnen onze organisatie de verschuiving naar een inclusieve benadering te realiseren. De volgende stap is om dit verder uit te dragen, tot bij de honderden koren in Vlaanderen.”
“Door het bouwen van partnerschappen blijven we ook graag betrokken bij externe projecten en initiatieven voor diverse doelgroepen ”zegt Marjolein. “We hebben een ondersteuningskader opgezet om initiatieven rond samen zingen te versterken. Hier streven we naar samenwerkingen met allerhande partners.”
Er staan tal van andere ideeën op de agenda: open zangstondes met woonzorgcentra, laagdrempelige kampen voor kinderen, enzovoort. In 2024 organiseert Koor&Stem de opleiding Zingen op maat waar je met gevarieerde werkvormen en methodieken aan de slag gaat om met diverse groepen te zingen. De opleiding biedt handvaten aan dirigenten, samenzangleiders die in aanraking komen met verschillende groepen, zoals mensen die geen noten kunnen lezen, niet-Nederlandstaligen, mensen met een beperking enzovoort.
Liesbeth: “Het zou geweldig zijn als meer mensen de juiste tools in handen krijgen om voor diverse groepen te staan en ook het vertrouwen hebben om dat te doen.”
Advies
Voor Koor&Stem is het duidelijk. Het is van cruciaal belang om binnen je organisatie draagvlak te creëren voor initiatieven rond inclusie en welzijn en de betrokkenheid van alle collega’s te activeren.
Een van de sleutels tot succes is het grondig kennen van het werkveld en de betrokken partijen. Daarnaast is het waardevol om advies in te winnen bij andere organisaties die soortgelijke doelen nastreven. Door externe partijen te betrekken en ervaringen te delen versterk je de positie en het draagvlak voor alle initiatieven.
Het bundelen van krachten met andere organisaties vergroot de impact en maakt het mogelijk om gezamenlijke doelstellingen te verwezenlijken. Het continue proces van betrokkenheid en samenwerking vindt niet alleen plaats binnen de organisatie, maar ook daarbuiten met het bredere veld.
Liesbeth, Lise en Marjolein van Koor&Stem
