In ons afval- en oppervlaktewater horen geen restanten van medicijnen thuis. Om de aanwezigheid van die ongewenste stoffen terug te dringen, volstaat filteren niet. “We moeten komen tot een ketenaanpak, waarbij we kijken naar elke schakel in het proces: de ontwikkeling van medicijnen door de farmaceutische industrie, het voorschrijfgedrag van dokters, het afleveren door apothekers, het gebruik bij patiënten, de afvalverwerking en uiteindelijk de afvalwaterlozing”, zegt Dirk Halet, strategisch coördinator bij het Vlaams Kenniscentrum Water (Vlakwa).
IN HET KORT
Vlakwa, het Vlaams Kenniscentrum Water, is opgericht om de samenwerking tussen ondernemers, onderzoekers en overheden te stimuleren met het oog op het versnellen van de innovatie en implementatie van wateroplossingen. Dirk Halet: “Om te komen tot fundamentele oplossingen focussen we ons niet op symptoombestrijding, maar richten we ons op de oorzaak van het probleem.”
De uitdaging – de kans
“We kunnen veel leren over de gezondheid van onze maatschappij door te kijken naar de gezondheid van onze waterlopen. Elk medicijn dat we nemen, vinden we terug in het water”, steekt Dirk Halet van wal. Daar is veel over te zeggen. Elk jaar slikken vier miljoen landgenoten antibiotica. Die komen allemaal in het afval- en oppervlaktewater terecht, waarna ze via het drinkwater of via de voedselketen opnieuw en ongevraagd in ons glas of op ons bord belanden. Dat vreet aan onze resistentie tegen ziektes en dus zouden we antibiotica uit het milieu moeten houden of halen. Hormoonverstorende stoffen in het water werken dan weer in op de biodiversiteit, een pijnstiller en ontstekingsremmer als diclofenac ondergraaft onze nierfuncties en van veel stoffen hebben we er nog geen idee van wat de impact is. Beter – en goedkoper – dan die medicijnresten uit het water te halen, is zo veel mogelijk verhinderen dat die erin komen.
“De vermeden kosten kunnen we bovendien investeren in een verbeterde leefomgeving. Die positieve spiraal is de inzet van de Green Deal Duurzame Zorg.” Ook voor geneesmiddelen in het afval- en oppervlaktewater geldt: voorkomen is beter dan genezen. En dus beginnen we bij de eerste schakels van de ketting.
Schakel 1: de organisatie van ons gezondheidssysteem
De zoektocht naar hefbomen om ervoor te zorgen dat er op het einde van de ketting geen geneesmiddelen meer in het afvalwater zitten, leidt tot aan de fundamenten van ons gezondheidssysteem zelf. Dirk Halet: “Vandaag gaat 98 procent van onze inspanningen naar genezen en amper twee procent naar preventie. Dat is ons mentaal model van hoe we onze gezondheidszorg organiseren en waarbij we medicijnen zien als een gemakkelijkheidsoplossing om allerlei lifestyleziektes te bestrijden. Als je ziet hoeveel bloedsuikerverlagers, bloeddrukverlagers, cholesterolverlagers, antidepressiva… we slikken. Veel heeft te maken met een ongezonde manier van leven. Moeten we vanuit die wetenschap geen lans breken voor een ander financieringsmodel van het gezondheidssysteem waarbij we niet uitgaan van het aantal ziektebedden die je vult of het aantal patiënten dat je geneest, maar van het aantal mensen dat gezond is? Met het H2O50-transitietraject verkennen we die systemische grenzen, want daar kunnen we een kwantumsprong maken om ervoor te zorgen dat er minder farmaceutische afvalstoffen in het water terechtkomen.”
Schakel 2: de productie van geneesmiddelen
Wat kan de farmaceutische industrie doen om meer watervriendelijke, ecologische geneesmiddelen te ontwikkelen? Prioriteit is natuurlijk dat geneesmiddelen gezondheid bevorderen met zo weinig mogelijk bijwerkingen – en het liefst met een minimale impact op het milieu. “Daarvoor zitten we met hen rond de tafel in het kader van de Green Deal Duurzame Zorg”, zegt Dirk Halet. “Samen met onder andere experten uit de afvalwaterzuiveringssector willen we kennis delen en kijken we waar de farmaceutische sector tegenaan loopt en hoe we daar oplossingen voor vinden. En zeker, er is een spanningsveld tussen de belangen van de verschillende partijen. Maar het is allerminst een oproep om via wetgeving normen en limieten op te leggen, dat zou enkel maar vertragend werken. Als we kunnen, blijven we het best zo ver mogelijk weg van wetgeving. Beter is om draagvlak van onderuit te creëren en samen te werken.”
Schakel 3: het voorschrijfgedrag van artsen
Welke en hoeveel medicijnen artsen patiënten voorschrijven, is vanzelfsprekend ook een hefboom. Maar wat met de therapeutische vrijheid? “Finland is een mooi voorbeeld van hoe het kan. Als verschillende geneesmiddelen even performant voor de gezondheid zijn, kun je als arts heel bewust kiezen voor die met de minste impact op het milieu. Dat is ook een van de zaken die we willen aanpakken, want dat soort kennis is beperkt of onbestaande bij voorschrijvers. Daar ligt uiteraard een belangrijke taak voor ons weggelegd: de farmaceutische sector, de zorg- en de watersector zijn erg verschillende werelden. Wij moeten inzichten van alle belanghebbenden omzetten in een taal die iedereen begrijpt.”
Schakel 4: het gebruik door de patiënten
Ook de patiënten hebben hun rol te vervullen door hun gebruik beter af te stemmen op de effectieve nood. Apothekers, dokters, overheden… kunnen hier een sensibiliserende rol opnemen om zo veelverbruik in te dijken.
